ھيٺ ڏنل تصويرن ۾ ڀارتي صوبي راجستان جي شھر اُديپور ۾ واقع مشهور چار سؤ سال پراڻو محل ڏيکاريل آهي جيڪو رياست ميواڙ جي راجپوت راجائن جي رهائشگاهه ھوندو ھو. هن محل جي تعمير سال 1559ع ۾ رياست ميواڙ جي هڪ حڪمران مهارانا اُدي سنگھ اُنھيءَ شروع ڪرائي ھئي جڏھن هن پنهنجي رياست ميواڙ جو تختگاھ چتوڙ ڳڙهه کان منتقل ڪري هڪ نئين تعمير ڪرايل شھر ۾ آندو جنهن کي مهاراڻا اُدي سنگھ جي نالي پويان اُديپور سڏيو ويو. بعد ۾ مُختلف وقتن ۾ هن محل ۾ لڳاتار توسيع به ٿيندي رهي.
هي محل هڪ اُوچي ٽڪري مٿان ٺهيل آهي جتان ھيٺ اُديپور جو سڄو شھر نظر ايندو آهي. ھر سال لکين مُلڪي توڙي پرڏيهي سياح اُديپور جي هن تاريخي سِٽي محل کي ڏسڻ ايندا آھن...... هن محل جي ڪجھ حصي کي حڪومت پاران عجائب گهر ۾ تبديل ڪيو ويو آهي ، جڏهن ته اڃان تائين به محل جو هڪ وڏو حصو رياست ميواڙ جي مهاراجائن جي خاندان جي ذاتي استعمال هيٺ آهي.
اصل ۾ ميواڙ جي راجپوت رياست تقريبن ستين صدي عيسوي ۾ قائم ٿي هُئي جنهن جو بعد ۾ تختگاهه چتوڙ شھر ھوندو ھو جنهن ۾ چتوڙ ڳڙهه جو مشهور قلعو ھوندو ھو.....
سال 1303ع ۾ دھلي جي بادشاھ سلطان علاوالدين خلجي رياست ميواڙ جي تختگاهه يعني چتوڙڳڙهه جي قلعي جو محاصرو ڪري فتح ڪري ورتو. علاوالدين خلجي جي مرڻ جي ڪجھ سالن کانپوءِ 1326ع ۾ ميواڙ تي راجپوتن ٻيھر پنھنجي حڪومت قائم ڪري ورتي....... جڏهن 1526ع ۾ بابر ھندستان تي مغلن جي حڪومت قائم ڪئي هُئي ته اُنهيءَ جي ٻن سال بعد 1528ع ۾ بابر کي ھندستان مان ڪڍڻ لاءِ جنهن مشهور راجپوت راجا رانا سانگا هڪ وڏو لشڪر وٺي آگري تي ڪاھ ڪرڻ لاءِ وڌيو هو ته اهو رانا سانگا به هن ميواڙ رياست جو آزاد حڪمران هو.
سال 1559ع ۾ رياست ميواڙ جي اُنهيءَ وقت جي حڪمران راڻا اُدي سنگھ دفاعي نگاهه کان رياست جو تختگاهه چتوڙ ڳڙهه کان ختم ڪري پنهنجي نالي پويان اڏايل هڪ نئين شھر اُديپور ۾ منتقل ڪيو. اُنهيءَ کانپوءِ لڳاتار تقريبن چار سؤ سالن تائين هي اُديپور جو شھر رياست ميواڙ جو تخت گاھ رهيو.
مغل شهنشاهه اڪبر ميواڙ جي هن راڻا اُدي سنگھ کي مغل سلطنت جي ماتحتي ۾ اچڻ جو پيغام موڪليو پر راڻا اُدي سنگھ صاف انڪار ڪري ڇڏيو جنھن جي نتيجي ۾ 1567ع ۾ اڪبر ھڪ وڏو مغل لشڪر ميواڙ تي چڙهائي لاءِ موڪليو جنهن وڏي مزاحمت کانپوءِ چتوڙ ڳڙهه جو قلعو راڻا اُدي سنگھ کان کسي ورتو پر راڻا پوءِ به مغلن جي ماتحتي قبول نه ڪئي......
1576ع ۾ اڪبر جي مغل لشڪر راڻا اُدي سنگھ جي پُٽ راڻا پرتاب سنگھ کان اُديپور جو شھر به کسي ورتو پر پوءِ به راڻا پرتاب سنگھ مغلن خلاف مزاحمت جاري رکي. آخرڪار 1615ع ۾ سندس پُٽ راڻا امر سنگھ مغل شهنشاهه جهانگير سان معاهدو ڪري مغلن جي ماتحتي قبول ڪئي جنهن کانپوءِ جھانگير بادشاھ ميواڙ جي رياست واپس سندس خاندان حوالي ڪئي.... اورنگزيب عالمگير جي مرڻ کانپوءِ جڏهن مغلن جي گرفت ڪمزور ٿيڻ لڳي ته ٻئي پاسي وري پُونا جي مرهٽن جي پيشوا جي طاقت سڄي ھندستان ۾ وڌڻ لڳي جنھن جي نتيجي ۾ مرهٽن جي مشھور پيشوا باجي رائو جڏهن سڀني راجپوتن کي تلوار جي زور تي پونا جي پيشوا جي مرهٽا سلطنت جي ماتحت ڪيو ته 1734ع ۾ رياست ميواڙ جي اُديپور جي راجپوت حڪمرانن به مجبورن مرهٽن جي پيشوا باجي رائو جي ماتحتي قبول ڪندي اندروني مسئلن ۾ خود مختياري جي عيوض کيس رياست جي پيدائش جو چوٿون حصو ھر سال پونا جي مرهٽن جي پيشوا کي ڏيڻ جو معاهدو ڪيو جنهن کي مرهٽن جي مشھور " چوٿ " يعني چوٿون حصو سڏيو ويندو هو........ سال 1818ع ۾ چوٿين اينگلو مراٺا جنگ کانپوءِ جڏهن انگريزن مرهٽن جي عاليشان سلطنت جو مڪمل خاتمو ڪيو ته ٻين راجپوت رياستن وانگي هن رياست ميواڙ جي راجپوت حڪمرانن به انگريزن جي ماتحتي قبول ڪندي سندن حفاظتي تحويل ۾ اَچي ويا جيڪا 1947ع تائين قائم رهي.. ھتي اهو به ٻڌائيندو هلان ته جڏهن 1818ع ۾ هي رياست ميواڙ انگريزن جي حفاظت ۾ آئي ھئي ته انگريزن ڪرنل جيمز ٽاڊ کي رياست ميواڙ تي پنهنجو پوليٽڪل ايجنٽ ڪري موڪليو هو جيڪو 1822ع تائين اُنهيءَ عهدي تي رهيو جنھن دؤران هن راجستان جي جاگرافي توڙي راجپوتن جي تاريخ تي ڪافي تحقيقي ڪم ڪري ڪتاب به لکيا هئا........
1947ع کانپوءِ جڏهن انڊيا مان راجائن جون سڀ رياستون ختم ڪري اُنھن کي صوبن ۾ ضم ڪيو ويو ته هن رياست ميواڙ کي به ختم ڪري کيس نئين صوبي راجستان ۾ شامل ڪري مختلف ضلعن ۾ تقسيم ڪيو ويو. هن وقت رياست ميواڙ جو علائقو راجستان جي ضلعن اُديپور ، چتوڙڳڙهه ، پرتاب ڳڙھ ، ڀلوڙا ، راجسمند وغيرہ ۾ تقسيم ٿيل آهي.
اُديپور شھر کي راجستان صوبي جي هڪ ضلعي جي حيثيت حاصل آهي. اُديپور شھر جي آدمشماري تقريبن ساڍا ڇھ لک آهي جن مان 73سيڪڙو هندو ، 15 سيڪڙو مسلم ، 10 سيڪڙو جين ڌرم جا ماڻهو آھن. هتان جي اڪثر ماڻھن جي ٻولي ميواڙي آهي.
اُديپور جو هي تاريخي شھر سنڌ جي ضلعي ٿرپارڪر جي شھر ننگرپارڪر کان تقريبن 300 ڪلوميٽر پري سِڌو اوڀر طرف واقع آھي.
فاروق بجاراڻي
ڳوٺ حاجي وزير خان بجاراڻي
تعلقه تنگواڻي ، ضلع ڪشمور.
