حصو چوٿون
ليکڪ عامر مغل
عمرڪوٽ گيسٽ ھائوس کان صبح جو سوير نڪري کوکرا پار بارڊر وڃڻو ھيو، ان کانپوءِ واپس اچي عمرڪوٽ قلعو ڏسندي مٺي پھچڻو ھيو.
ھڪ دوست پاڻ ڪراچي ۾ ويٺو ھيو پر اتان ئي سنڌ جي مھمان نوازي واري روايت برقرار رکيو ويٺو ھيو، ان دوست ڇور شھر ۾ پنھنجي ويجھي ساٿي سان منھنجو رابطو ڪرايو ۽ اھو ساٿي منھنجي انتظار ۾ ھيو، ڇور کوکرا پار جي رستي ۾ ھڪ چڱو شھر آھي.
کوکرا پار، ننگرپارڪر ۽ ڏيپلو!
ھي علائقا 1971ع واري جنگ ۾ مڪمل طور تي ڀارت جي قبضي ۾ اچي ويا ھيا جڏھن ته 1965ع واري جنگ ۾ پاڪستان موناٻاؤ واري علائقي تي پاڪستان قبضو ڪيو ھيو، جڏھن ته ڀارت پڻ ان جنگ ۾ ٿر جو 500 ميل رقبو قبضي ھيٺ آندو ھيو، بعد ۾ جنگ بندي جي مختلف معاهدن سبب ٻنھي ملڪن جون فوجون واپس سرحدن تي موٽي ويون.
تقسيم کان بعد 1952ع تائين راجستان کان ايندڙ مسلمان ۽ ھتان ويندڙ ھندو خاندان بغير ڪنهن پاسپورٽ ۽ ويزا جي اچ وڃ ڪندا رھيا، کوکرا پار مھاجرن جي ايتري وڏي ايراضي بڻجي ويو ھيو، جو ڪراچي ۾ ان نالي سان مھاجرن جو ھڪ پورو علائقو آباد ٿيو.
ٿر ايڪسپريس تقسيم کانپوءِ ھن ئي رستي سان سنڌ راجستان جي وچ ۾ ھلندي رھي.
رضا علي نالي دوست ھدايتون ڏيندي چيو ته جڏھن توھان عمرڪوٽ کان فوجي چوڪي ويجهو پھچندؤ ته اوھانکي ھڪ فوجي جو مجسمو نظر ايندو ھي مجسمو جنھن طرف بندوق جو رخ ڪيون بيٺو ھوندو اوھان کي ان طرف اچڻو آهي ان جڳھ کان ٿر جي اصل wilderness شروع ٿي چڪي هئي.
ھي ھڪ ننڍو ۽ ويران رستو ھيو جيڪو ڪجھ ڪلو ميٽرن بعد ختم ٿي ويو.
روڊ تي آئون اڪيلو ھيس، دوست کي ڪال ڪئي پر سمجھ ۾ ڪجھ نه آيو، پوءِ مون روڊ جي کاٻي پاسي ويندڙ رستي جو فيصلو ڪيو، اڌ ڪلوميٽر کانپوءِ مونکي فوجي نظر آيا اھي مونکي ڏسي حيران ٿيا ۽ پڇڻ لڳا اڙي بابا اوھان ڪير ۽ ڪنھن جي اجازت سان ھتي گھمو پيا؟ پنھنجو مقصد بيان ڪريو.
مون به شروع کان آخر تائين پنھنجي رام ليلا ڪھاڻي ٻڌائي ۽ سوچيندو رھيس ته جيڪڏھن ھنن کي يقين نه ٿيو ته اڄ واھ جو ڦاسندس، مونکان اڳ ھڪ رائيڊر ايئن ئي سير و سفر ڪندي ڀارتي جاسوس ھجڻ جي شڪ ۾ پڪڙيو ويو ھيو.
انھن مونکي موٽرسائيڪل کان لھڻ جو چيو ۽ سوال شروع ڪيا، اللہ تعالي ھڪ اڪيلي مسافر جي غيبي مدد ڪئي ۽ انھن کان ھڪ فوجي لاھور جو منھنجو ويجھو رھائشي نڪتو ، ڪجھ ڇنڊ ڇاڻ کانپوءِ ھنن کي تسلي ٿي ته ھي اصل سياح آھي پر رستو ڀلجي پيو آهي.
ھي دراصل ڇور ڪينٽ جي طرف نڪري ويو ھيس، ان ڪارروائي کانپوءِ مون يوٽرن ورتو، سوچيو ته کاٻي نه پر ساڄي پاسي وڃڻو ھيو، اڳيان ھڪ رينجرز چوڪي نظر آئي جتي اھلڪار سمھيل ھيا ته آئون تيز رفتار سان اتان گذري آيس.
ڇور پھچڻ کانپوءِ ڀاءُ رضا طرفان محبت ڀريو آڌرڀاءُ ڪيو ويو، ان کانپوءِ چانھ جو دور ھليو جنھن ۾ ٿر بابت ڳالهيون شروع ٿي ويون، منھنجا سوال ھيا ۽ انھن جا جواب.
مون ھڪ سوال ڪندي انھن کان پڇيو ته مونکي ٿر اندر ڏھ ٻارھن جھوپڙين جو ڳوٺ ھوندو آھي، اھو ڏسڻو آھي ۽ انھن جو رھڻ ڏسڻو آهي، اھو دوست مونکي واريءَ جي دڙن تي وٺي ويو، مان سمجھندو ھيس ته پھاڙن ۾ رھندڙ ماڻھو ڏکي زندگي گذاريندا آهن پر ھتي پھچڻ کانپوءِ نقطه نظر مٽجي ويو، صحرا وارن کي ڏسندي پھاڙي ماڻھو ته جنت ۾ رھن ٿا.
دوست جي توسط سان اتان جي مقامين جون ڪجھ تصويرون ورتيون، ڪيمرا ڏسي ڪري ننڍڙا ٻار گڏ ٿي ويا ۽ عورتن غير مرد کي ڏسي ڪري مخصوص راجستاني انداز ۾ پردو ڪيو،
انھن حالتن کي ڏسي ڪري چوندس ته پاڻي زندگي آھي ۽ ٿر ۾ پاڻي ناھي، باقي سڀ جھيڙا بعد ۾ آھن.
حالات جو اندازو ڏسي بطورِ مھرباني آئون انھن جي وس آهر مالي مدد ڪري آيس، ٿر جي سخت گرم ميداني ماحول ۾ سڀ کان وڌيڪ مشقت ھنن عورتن جي حصي ۾ ايندي آهي، ھي پنھنجي ھٿن سان جھوپڙي ٺاھينديون آھن، ڀتين کي ليپ ڪنديون آهن، پري پري کان پاڻي ڀري اينديون آهن ۽ ان کانسواءِ پاڻي ۽ خوراڪ جي شديد کوٽ باوجود ھر سال ٻار ڄڻينديون آھن، ٻارن جي نشونما کان ويندي جانورن جي سار سنڀال تائين جي ذميواري ھنن عورتن جي ھوندي آھي.
واريءَ جي دڙن تي ھلڻ سبب ھاڻي گرمي ۽ اڃ محسوس ٿيڻ لڳي ۽ اسين واپس رھائش گاھ تي آياسين.
رضا نالي دوست جي ڳالهه ڪيون ته مونکي انتھائي خوش محسوس ٿيندي ته ٿر جو ھي باھمت نوجوان ھن پوئتي پيل علائقي ۽ بنيادي سهولتون کان وانجهيل ھجڻ باوجود نه صرف ڪيمسٽري ۾ ماسٽرز ڪري پيو پر شادي شدہ ھجڻ باوجود فيملي کي به سنڀاري پيو.
واپس رھائش گاھ تي اچڻ بعد رضا منھنجي لاءِ مقامي کاڌن جو سان مزين دسترخوان سجايو، جنھن ۾ گھر جا ٺھيل بيسڻ جا مصالحي دار پاپڙ، تريل گوار سميت رائتو شامل ھيا.
ھتي ڇھن سالن جي شاھزين سان ملاقات ٿي جنھن جي گائيڪي پوري محفل لٽي ورتي.
ھن فل آف لائيف ٿر جي ملنساري کانپوءِ مون اجازت ورتي ۽ اڳتي کوکرا پار وارو پلان ڪينسل ڪري بارڊر تي لڳل تار ۽ رينجرز جي چوڪي ڏسڻ جو ارادو ڪيو، ھتان واپسي واري وقت جتي ڪوئي رينجرز اھلڪار موجود نه ھيو اھي ھاڻي نظر آيا، اتي مونکي روڪيو ويو، اھلڪار چيو ته اسان سيٽي وڄائي ھئي پر توھان نه بيٺا جنھن ڪري اسان کي اڳئين چوڪي تي وائرليس پيغام موڪلڻو پيو، مون ھنن کان معذرت ڪري وضاحت ڪندي چيو ته مونکي ان باري ۾ علم نه ھيو.
خير ھتان صورتحال ڪليئر ٿيڻ کانپوءِ عمرڪوٽ واپس پھتس ۽ عمرڪوٽ جو قلعو ڏسڻ ويس.
عمرڪوٽ جنھن کي مقامي ماڻھو امرڪوٽ به چوندا آھن، جيڪو سنڌ جو ھڪ تاريخي شھر آھي.
ھن شھر ۽ قلعي سان رومانوي ۽ رزميہ داستان جا ڪيترائي ڪردار وابسته آھن، سنڌ جي صوفي شاعر شاھ عبداللطيف ڀٽائي رحه جي پنج سورمين مان ھڪ ڪردار مارئي، جيڪا ھتي قيد رھي آھي.
ان کانسواءِ عمرڪوٽ جي چاندي جا زيورات ۽ چوڙيون مشھور آھن.
مغل بادشاه ھمايون افغان کان شڪست کائڻ کان پوءِ ھتي پناھ ورتي هئي ۽ ھتي ئي جلال الدين اڪبر جي پيدائش ٿي ھئي جنھن جو يادگار اڄ به عمرڪوٽ ۾ موجود آهي.
عمرڪوٽ سان گڏ ھڪ خوبصورت جڳهه نظر آئي، اندر ويس ته اتي ھڪ قبر ھئي، ڪتبي تي لکيل تحرير مان معلوم ٿيو ته برٽش دور جي ھڪ ڊپٽي ڪمشنر ھربرٽ ايڊورڊ واٽسن جي آھي.
قلعو وزٽ ڪرڻ کانپوءِ دل چاھيو ته ڪنري طرف وڃجي، ٻڌو آھي ته ايشياء جي سڀ کان وڏي مرچ منڊي واقع آهي ۽ ھتي سڀ کان وڌيڪ مرچ پيدا ٿيندي آهي، سوچ ويچار کانپوءِ ڪنري وڃڻ جو پروگرام ڪينسل ڪري ٿر جو وڌيڪ سير ڪرڻ جو فيصلو ڪيو.
عمرڪوٽ کان کاڻيو، ڇاڇرو کان ٿيندي اسلام ڪوٽ وڃڻ جو پروگرام ٺھيو، عمرڪوٽ کان کاڻيو ۽ کاڻيو کان ڇاڇرو تائين جيڪو ميلن تائين ڦهليل ٿر ۾ روڊ ملندو آهي اھو شايد ٿر ۾ ڪنھن ٻئي جاء تي نه ملندو، پر ھي روڊ ننڍو، ٽٽل ڦٽل ڪارپيٽڊ، ويران ۽ ھڪ سئو ڪلوميٽر کان وڌيڪ آھي.
کاڻيو پھچڻ کانپوءِ پوليس بيريئر وٽ روڪيو ويو ۽ وضاحت ڏيڻ لڳو ھيس تہ ھڪ ڇوڪرو ڊوڙندو آيو ۽ پوليس واري جي موجودگي ۾ سوال ڪندي چيائين ته اوھان مسلمان آھيو؟
مان ان سوال تي اچانڪ ڪنفيوز ٿي ويس ۽ فقط ھا ۾ جواب ڏنو، ته ھو اڳيان چوڻ لڳو اسين مسجد ٺاھي رھيا آھيون مھرباني ڪري چندو ڏئي وڃو، ايتري ايموشنل بليڪ ميلنگ تي مونکي ڏاڍي ڪاوڙ آئي ۽ پوليس وارو جيڪو مون ڏانھن خاموشيءَ سان ڏسندو رھيو پوءِ مان سمجھوتو ڪندي سئو روپيو ڏنو جنھن جو مونکي يقيناً ڪوئي ثواب نه ملندو.
ثواب واري اسائنمنٽ مونکي اڳيان ملي، صحرا ۾ ويران روڊ تي ٻه مقامي پريشان نظر آيا جن مان ھڪڙو سفيد ريش بزرگ به ھيو، ويجھو وڃي بائيڪ روڪيندي ھنن کان پڇيو ته ڪنھن مدد جي ضرورت آھي، ھنن جي موٽرسائيڪل نه پئي ھلي مون پاڻ وٽ موجود ٽول ڪٽ سان بائيڪ جو پلگ کوليو جنھن ۾ ڪچرو ڀريل ھيو ان کي ريگمال سان صاف ڪيو ۽ بسم اللہ پڙھندي ٻيھر لڳايو ۽ بائيڪ اسٽارٽ ٿي وئي، اچانڪ ايتري مدد ڪندو ڏسي نه صرف مونکي دعاؤن ڏناؤن پر پاڻ وٽ ھلڻ لاءِ به خواھش ڏيکاريائون چيائون ڇاڇرو کان ويھ ڪلو ميٽر جي مفاصلي تي اسان جو ڳوٺ آهي.
دعائن ڀري رخصت وٺي روح کي راحت پھتي ته وري رينجرز چوڪي اچي وئي ھتي به ساڳي رام ليلا ڪھاڻي ٻڌائڻي پئي، بائيڪر طور تعارف ڪرائڻ تي ھنن جلدي ڇڏي ڏنو ھڪ اھلڪار وڏي سنجيدگي سان استفسار ڪندي پڇيو ته توھان موٽرسائيڪل تي ڪجھ وڪڻندا آھيو؟
خير مون اتان اجازت ورتي ۽ اسلام ڪوٽ طرف موٽرسائيڪل کي موڙيو، رستو ساڳيو ئي ھيو، واريءَ جي دڙن تان گذرندي، ويران روڊ تان گذرندي رات تائين اسلام ڪوٽ پھتس، اتي روڊ ڪناري ھڪ ڪنٽينر نما ھوٽل نظر آيو، سوچيم ته رات ھتي گذارجي، ڪرايو معلوم ڪرڻ تي خبر پئي ته ھڪ رات جا چار ھزار روپيا پر جڏھن سروس ۽ ڪم و بيش لگزري ۽ انتھائي صفائي وارو ڪنٽينر روم ڏٺم ته چار ھزار واري ۾ لڳا ۽ ٻئي رات به مون ان ڪنٽينر ۾ گذاري.
اڄ مونکي چوٿون اجرڪ جو تحفو مليو، ھاڻي مون رائيڊ دوران اجرڪ مستقل طور تي ڳچي ۾ اوڙھي ڇڏي ھئي ته جيئن ڪوئي اھو سوال نه ڪري ته ڇا توھان فورسز سان تعلق رکندڙ آھيو؟
~جاري
کوئی تبصرے نہیں:
ایک تبصرہ شائع کریں